کویرها به طور کلی دو نوع هستند:
۱. کویر گیاهدار
۲. کویر فاقد گیاه
کویر کجاست و کویر نوردی چیست؟
بهتر است اینطور شروع کنیم که کویر، یک زمین پوشیده از خار و خس و با خاک ترک خورده نیست، بلکه طبق تعاریف جغرافیایی، کویر به محیطی گفته می‌شود که بارش سالانه آن کمتر از 25 سانتیمتر است و در کنار بارش کم و دمای بالا در بیشتر اوقات، دارای فضایی با حیات گیاهی و جانوری خاص، متنوع و زیباست.
کویرنوردی یا کویر گردی، یکی از شاخه‌های طبیعت‌گردی است که سال‌های اخیر طرفداران زیادی پیدا کرده است و گزینه مناسبی برای افرادیست که به دنبال تجربه‌هایی نظیر سافاری و آفرود، صحرا نوردی، بازدید از تپه‌های شنی، کاروانسراها و جاذبه‌های تاریخی، دیدن آسمان شب و نجوم و بهره‌مندی از سکوت و آرامش شب، هستند.
برای رفتن به کویر چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
خب اول از همه، به تنهایی به این منطقه سفر نکنید! مهم نیست چقدر حرفه‌ای، ماجراجو یا حتی ریسک پذیر هستید. هرگز نمی‌توانید اتفاقات احتمالی کویر را پیش‌بینی کنید.
1) اطلاعات زیر را در اختیار یکی از نزدیکان خود قرار دهید
مسیر و مقصد – اطلاعات همسفر – داروهایی که مصرف می‌کنید و اطلاعاتی از خودرو تا در مواقع ضروری به شما کمک کنند.
2) از مناسب بودن خودرو برای کویرنوردی اطمینان حاصل کنید
اکثر مشکلات در کویر با خراب شدن ماشین شروع می‌شود، پس لازم است دانش کافی برای تعمیر کردن وسیله نقلیه ای که با آن به کویر می روید را داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که ماشین شما از شلنگ‌های سالم، تایر یدکی، آب و روغن مناسب برخوردار است همچنین باک بنزین خودرو را پر کنید و سوخت اضافه همراه داشته باشید.
3)در صورت بروز مشکل، نزدیک وسیله‌ی نقلیه خود بمانید
خودرو اولین چیزی است که توسط گروه امداد پیدا می‌شود، زیرا تشخیص آن با هلیکوپتر یا هواپیما بسیار ساده‌‌تر از دیدن انسان است. در صورت خراب شدن ماشین، کاپوت و صندوق را بالا بدهید زیرا امدادگران این کار را نشانه‌ی نیاز به کمک می‌دانند. زمین کویر ۳۰ درجه گرم‌تر از دمای هوا است پس با تجهیزاتی که همراه خود دارید یک سایه‌بان درست کنید و وسیله‌‌ای برای نشستن داشته باشید که حداقل ۴۰ سانتیمتر با زمین فاصله داشته باشد. تا به غیر از گرمای زمین، خطر گزیدگی توسط مار و عقرب را به حداقل برسانید.
4) مسیریاب همراه خود داشته باشید
همراه داشتن جی‌پی‌اس یا مسیریاب امری مهم است تا بتوانید در صورت بروز هر مشکلی، از نقشه‌های توپوگرافی و عکس‌های هوایی استفاده کنید و مسیر خود را بیابید.
5) به اندازه کافی آب و غذای سبک و انرژی‌زا به همراه داشته باشید
مقدار مناسب آب برای هر فرد در کویر روزی سه لیتر است. در نکات سفر به کویر در مورد آب این قانون وجود دارد که هر چه بیشتر بهتر. برای تامین آب خود در زمان سفر می‌توانید از تجهیزات مناسب همانند قمقمه آب استفاده کنید. با افزایش میزان تعریق، بخشی از مواد معدنی بدن هم دفع می‌شود، حواستان به موادغذایی که با خود به همراه می‌برید، باشد که نیاز بدنتان را تامین کنند.
از موادغذایی سبک و انرژی‌زا استفاده کنید
در کنار وعده‌های غذایی مقوی، از میان وعده‌هایی استفاده کنید که سدیم از دست رفته بدنتان را در اثر تعریق زیاد، تامین کند
غذاهای چرب و شور ممنوع؛ چرا که عطش شما را بیشتر می‌کنند در عوض میوه و سبزیجات تازه گزینه‌های خوبی هستند.
6) برای شرایط اضطراری آماده باشید
به اندازه‌‌ی کافی وسایل کمکهای اولیه و دارو همراه خود داشته باشید تا در زمان نیاز بتوانید از آن استفاده کنید. در نهایت از وسایل ضروری برای کویر می‌توان به حوله، دستمال، کرم دفع حشرات، محافظ گوش، قطره چشم، دوربین تاکتیکال باکیفیت، منور دستی و ظروف نگه داری سوخت اشاره کرد.
ممکن است برنامه کویرگردی شما چند روزه باشد. این به معنی این است که حتما باید در لیست نیازمندی‌هایتان یک چراغ قوه کمپینگ سالم با نور مناسب برای دید در شب به همراه داشته باشید.
شاید راغب نباشید که با وجود انواع جانوران کویری که در شب حرکت می‌کنند، در محیط بیرون شب را به صبح برسانید، پس به چادر هم نیاز دارید. تنها موردی که باید در نظر بگیرید، این است که حواستان باشد از زمانی که چادرتان را برپا کردید، در آن را باز نگذارید که مبادا یکی از خزندگان کویری، شب را مهمان شما شود.
7) مراقب حیوانات و موجودات کویری باشید
در کویر از بی‌آزارترین حیوانات یعنی شترها، تا حیواناتی مانند عقرب و مار که با نیش زهرآگین‌شان می‌توانند در چند دقیقه و یا ثانیه جان آدمی را بگیرند، قابل مشاهده هستند. قبل از رفتن به کویر سعی کنید با برخی از حیواناتی که می‌توانند برای انسان خطرناک باشند، آشنا شوید تا بتوانید در مواقع لزوم از جان خود در برابر آنها محافظت و در صورت بروز سانحه با آن مقابله کنید.
8) لباس مناسب بپوشید
در طول روز از لباس‌های نخی، پنبه‌ای و سبک برای کویرنوردی استفاده کنید زیرا در عدم جذب نور خورشید و گرما بسیار مفید است. بهتر است لباس‌های رنگ روشن را برای کویرگردی انتخاب کنید. دقت داشته باشید که لباس‌های پوشیده با آستین‌های بلند پوست بدن شما را از تابش مستقیم نور خورشید حفظ کرده و از آفتاب‌سوختگی بدنتان پیشگیری می‌کنند.
در نتیجه، بهترین لباس برای بالاتنه لباسی است که از گردن تا مچ دست را به‌طور کامل بپوشاند. ضمن این که هرچه لباس پوشیده‌تر باشد از نیش حشرات و مزاحمت آنان نیز بیشتر در امان خواهید بود.
برای پیاده‌روی باید شلوار مناسبی داشته باشید تا بتوانید به راحتی قدم بردارید یا از روی شن‌ها سر بخورید. شاید دوست داشته باشید تفریحاتی مانند دوچرخه سواری، موتورسواری و شترسواری را نیز امتحان کنید. در این حالت اگر شلوار تنگ یا چسبان به تن داشته باشید، اذیت خواهید شد.
کفش هایی بپوشید که از پاهای شما به خوبی محافظت کند و در طول سفر تمام بدن خود را پوشیده نگه دارید. جوراب‌های خود را هر چند ساعت عوض کنید زیرا مهم است که در مجاورت هوای تازه قرار بگیرد و همچنین تعویض آن باعث می‌شود احساس تازگی کنید.
به دو دلیل اختلاف دمای شب و روز در کویر بیشتر است :
مورد اول عدم وجود آب کافی در کویر، مانع از به وجود آمدن پوشش گیاهی مناسب در این منطقه می‌شود. از آن‌جایی که گیاهان نقش مهمی در آب و هوای هر منطقه دارند، بنابراین هیچ گونه فتوسنتزی در این موقعیت جغرافیایی وجود ندارد. پس دمای هوای در شب به شدت کاهش می‌یاید.
مورد دوم این است که شن و ماسه عایق خوبی برای حفظ دما نیستند بنابراین نمی‌توانند گرمای روز را جذب کنند تا در شب، دمای ذخیره شده را آزاد سازند و هوا را متعادل کنند.
پس حتما لباس گرم، کلاه، دستکش و پتوی مسافرتی به همراه داشته باشید .
9) از بردن وسایل غیرضروری خودداری کنید
در کویر نوردی باید به این نکته توجه کرد که هر چه سبک تر بهتر. پس از بردن لوازم غیر ضروری مانند: شلوارلی – جواهرات و لباس‌های شیک و رسمی – وسایل الکترونیکی و دیجیتالی – وسایل ارزشمند – کاسه و بشقاب وسایل آشپزی متعدد جدا خودداری کنید.
10) علائم مربوط به گرما زدگی و راهکارهای جلوگیری از آن را بشناسید
علائم گرمازدگی: عرق بیش از حد – پوست خشک و رنگ پریده – حالت تهوع و استفراغ – ضربان قلب تند و ضعیف – گرفتگی عضلات
علائم سکته گرمایی: اصلا عرق نمی‌کنید – پوست خشک داغ و قرمز- حالت تهوع و استفراغ – ضربان قلب تند و قوی – از دست دادن قدرت تکان دادن عضلات
(برای اطلاعات بیشتر: بلاگ راهکارهای حفاظت دربرابر نور خورشید را مطالعه کنید. )
در مناطق روستایی واقع در کویر یکی از دلایل پایداری سکونتگاه‌ها و اقامتگاه‌های سنتی و اقتصاد محلی، جاذبه‌های گردشگری کویر است. از این رو شناخت کامل ظرفیت‌های گردشگری و برنامه‌ریزی برای ساختن مکان‌های معتبر می‌تواند مقدمه‌ای برای این توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد.
چک لیست لوازم مورد نیاز کویر گردی
یکی از ارکان اصلی هر سفر، تجهیزات و لوازم مورد نیاز هستند. طبیعت‌گردی و کویرنوردی هم تجهیزات خاصی لازم دارد، برخی از این وسایل بسیار ساده ولی مهم هستند. در ادامه لیست لوازم مورد نیاز را بیان می‌کنیم:
جعبه کمکهای اولیه
وجود این جعبه در هر سفری الزامیست. قرص مسکن، بتادین، ضد عفونی کننده، چسب زخم، باند کشی، کرم‌های قبل و بعد از گزیدگی و دارو ( در صورتی‌که داروی خاصی مصرف می‌کنید)؛ بخشی از لوازم این جعبه هستند.
وسایل بهداشتی شخصی
با توجه به ماهیت و طبیعت کویر بهتر است وسایل شخصی زیر را همراه داشته باشید:
- حوله و مسواک
- لیوان، قاشق و جنگال
- عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب
- زیرانداز و پتو، کلاه و شال
- محلول ضد عفونی کننده بدون نیاز به آب
- دستمال مرطوب
- اسپری دفع‌کننده حشرات
کوله پشتی مناسب
وسایل شخصی و بهداشتی که در بخش قبل نام بردیم را باید در یک کوله‌پشتی مناسب قرار دهید. کوله‌پشتی که انتخاب می‌کنید باید سبک، جادار و متناسب با بدن شما باشد. از آنجایی‌که در کویر گردی باید حواستان به کم‌آبی بدن باشد، می‌توانید از کوله‌پشتی‌هایی استفاده کنید که مخصوص کویرنوردی هستند یعنی یک محفظه آب و یک لوله دارند که کنار دهان قرار می‌گیرد و به شما کمک می‌کند راحت‌تر آب بنوشید و همچنین نوشیدن آب را فراموش نکنید.
لباس مناسب و کافی
کویر در کنار روزهای گرم و آفتابی، شب‌هایی سرد دارد. بنابراین در کنار لباس‌های نخی و مناسب روز، ژاکت و کلاه هم به همراه داشته باشید تا از سرمای شب در امان باشید.
چادر مسافرتی مناسب کویر نوردی
اگر سفر کویرگردی شما شامل اقامت و کمپ زدن می‌شود، پس به چادری برای استراحت نیاز دارید. چادر مسافرتی که برای کویر انتخاب می‌کنید باید از جنسی باشد که در برابر آفتاب سوزان و بادهای کویر، مقاوم بوده و همچنین پنجره داشته باشد تا هوا به راحتی در آن جریان یابد.
سایه‌بان پایه دار
در کنار چادر مسافرتی که برای خوابیدن قابل استفاده است، در کویرگردی به سایه‌بان پایه دار هم نیاز دارید. زیرا در آفتاب سوزان کویر، برای استراحت کردن و نشستن و جلوگیری از آفتاب سوختگی و گرمازدگی، به سایه‌بان نیاز دارید.
دوش خورشیدی
اگر برنامه‌ی کویرگردی و کمپینگ شما چند روز طول می‌کشد، برای رعایت بهداشت، نیاز به دوش گرفتن دارید. یکی از ابزارهای کارآمد و جدید در صنعت کمپینگ، دوش‌های خوررشیدی هستند. این دوش از یک کیسه سیاه ساخته شده است و با قرار دادن کیسه در معرض آفتاب، آب درون کیسه گرم می‌شود. با آویزان کردن کیسه در جایی امن، می‌توان با شیر آبی که روی آن نصب می‌شود، به راحتی دوش گرفت.
برای تجربه یک کویرنوردی راحت و ایمن، بهتر است تمام لوازم و موارد گفته شده را رعایت کنید. اما یک سری وسایل هستند که بردن آنها به کویر ضروری نیست.
چه وسایلی را نباید به کویر ببریم؟
در کنار وسایل ضروری و مورد نیاز کویر گردی، یک سری وسایل هستند که نباید با خود به کویر ببرید؛ نبایدهای کویرنوردی عبارتند از:
- لباس‌های جین و جذب: در آب و هوای گرم و شرایط پیاده‌روی این سفر، باید قید پوشیدن لباس‌های جین و تنگ را بزنید.
- تجهیزات الکترونیکی و دیجیتالی متعدد: اگر با هدف عکاسی و نجوم، به کویر نوردی نرفتید، از بردن تجهیزات متعدد از جمله لپ‌تاپ، دوربین خودداری کنید.
- اشیا گران‌قیمت و ارزشمند: کویرگردی سفری ماجراجویانه است، پس طلا، جواهر و وسایل ارزشمند خود را به همراه نداشته باشید.
- ظرف و وسایل فراوان: از آنجایی‌که صحراگردی، همراه با پیاده‌روی است، بنابراین باید از بردن وسایل سنگین و اضافی خودداری کنید.
برای کویر نوردی چه لباسی مناسب است؟
لباس پوشیدن در کویر به اندازه نوشیدن و غذا خوردن مهم است. همان‌طور که در بالا اشاره کردیم در کویر تفاوت دمای هوا در شب و روز تفاوت زیادی دارد. بنابراین بهتر است لباس‌های چند لایه روی هم بپوشید.
برای نمونه در کنار پوشیدن بلوز نخی و گشاد و ترجیحا آستین‌دار، شلوار گشاد و نخی بپوشید. کلاه و یک ژاکت هم به همراه داشته باشید تا بتوانید سرمای شب را تحمل کنید. در کنار اینها باید حواستان به طوفان‌های شنی هم باشد، بنابراین شالی که بتوانید دور سر و صورت بپیچید را هم در کوله خود قرار دهید.
لباسی که برای سفر به کویر انتخاب می‌کنید باید:
- در برابر آب مقاوم باشد
- عایق بوده و سریع خشک شود
- در برابر سایش روی زمین مقاوم باشد
- راحت شسته شود
شما می‌توانید در مقاله لباس کویرنوردی، چک لیست کامل لباس‌های مناسب کویرنوردی را مطالعه فرمایید.
کی بریم کویر نوردی؟
اگر مقصد سفرتان زیباترین نقطه دنیا باشد، اما سفر را در فصل و آب و هوای مناسبی انتخاب نکرده باشید، هیچ خاطره خوشی از آن سفر نخواهید داشت. بنابراین لازم است بدانید کی به کجا سفر کنید.
برای کویر گردی، بهار و پاییز فصل‌های مناسبی هستند چون هوا معتدل بوده و از سرما و گرمای طاقت‌فرسا خبری نیست. به طور دقیق‌تر اواسط اسفند تا اواخر اردیبهشت و همچنین اواسط شهریور تا اواخر آبان، زمان مناسبی برای کویر نوردی هستند.
صحرانوردی و کویرگردی هم مانند هر سفر دیگری، ملاحظات خاص خودش را دارد. اگر با آگاهی کامل این سفر را انتخاب کنید و در کنار زیبایی‌ها با خطرات آن هم آشنا شوید، سفر دلچسب‌تری خواهید داشت.
3 تا از مهم ترین خطرات کویرنوردی
اگر کویر را به‌عنوان سفر خود انتخاب کردید، باید با آگاهی از شرایط محیط به این سفر بروید. در ادامه به خطرات احتمالی کویر گردی، اشاره می‌کنیم:
1. خطر گم شدن در کویر
صحراگردی سفری نیست که بتوان به تنهایی رفت، زیرا ممکن است با شرایطی غیرمترقبه از جمله گم شدن مواجه شوید. در کویر نباید به مسیریابی ذهنتان اعتماد کنید. فاصله در کویر مانند سراب است و در مسیر کویر شاید تصور کنید مسیر کوتاهی را پیمودید، اما ممکن است چند کیلومتر را طی کرده باشید.
بنابراین در کویر گردی در کنار استفاده از تجهیزاتی مانند قطب‌نما و اپلیکیشن‌های موقعیت‌یابی، حتما یک راهنما داشته باشید یا با تورهای رسمی و کاربلد سفر کنید.
2. گرمازدگی و دهیدارته شدن بدن
در کویرگردی به خاطر دمای بالا و فعالیت زیاد، بدن آب بیشتری از دست می‌دهد؛ بنابراین مصرف آب باید چندین برابر شود تا بدن دچار کم آبی نشود. چنانچه مصرف آب کم باشد، بدن شما دچار گرمازدگی می‌شود. در فرآیند گرمازدگی، تبخیر آب بدن به کلیه و مثانه فشار وارد می‌کند و خون به مغز وارد نمی‌شود. گرمازدگی با علائمی مانند خستگی بیش از حد، تعریق زیاد، بی‌حالی، تشنج و تهوع و گرفتگی عضلات همراه است.
برای بهبود حالت گرمازدگی باید فرد را در محیطی خنک‌تر و سایه قرار داده و به او محلول آب نمک و شکر بخورانید. عضلاتش را ماساژ داده و با حوله مرطوب بدنش را خنک کنید.
3. گزیدگی توسط جانوران کویری
کویر خانه جانورانی از جمله سوسمار، بزمجه، عقرب، مار و مارمولک، عقرب، موش و خرگوش و پستاندارانی مانند روباه است. در سفر کویرگردی، شما مهمان این جانوران هستید، بنابراین برای سالم ماندن باید یک سری مسایل را رعایت کنید. برای مثال به هیچ عنوان با پای پیاده راه نروید. هنگام خواب در چادر، حواستان باشد درب آن را ببندید تا جانوری وارد چادر نشود. اغلب مارها زیر بوته و سنگ زندگی می‌کنند، حواستان به آنها باشد.
ایران کویرهای زیادی دارد که هر کدام زیبایی خاص خودشان را دارند.
5 کویر در ایران که حتما باید ببینید
تا اینجا با اطلاعاتی از سفر به کویر آشنا شدید، در ادامه 5 تا از زیباترین کویرهای ایران را معرفی می‌کنیم تا سفری جذاب را تجربه کنید:
کویر مصر
کویر مصر در منطقه خور و بیابانک در استان اصفهان و نزدیک روستای مصر قرار دارد. بیابانی با تپه‌های شنی که مسیر رفت و آمد شترها و ماشین‌های کویر نوردی است.
دریاچه نمک خور، جذاب‌ترین بخش کویر مصر و بزرگ‌ترین دریاچه‌ی فصلی ایران است. این دریاچه دارای شکل منحصربه‌فردی بوده و کف آن از پنج ضلعی‌هایی تشکیل شده که در فصل زمستان به دلیل ترکیب با خاک رس، به رنگ سیاه در آمده اما در تابستان سفید رنگ هستند.
این کویر دارای آب و هوای خشک بوده و بهترین زمان سفر به کویر مصر، از آبان تا اردیبهشت است.
کویر مرنجاب
یکی دیگر از کویرهای زیبای استان اصفهان، کویر مرنجاب است که یکی از مهم‌ترین قطب‌های اصلی برای کویر نوردان است. این کویر در شمال شهرستان آران و بیدگل قرار دارد. تپه‌های شنی این کویر در میان جنگل‌های تاغ و دریاچه نمک محصور شده که یکی از جذابیت‌های این کویر است.
کویر مرنجاب، برخلاف سایر کویرهای ایران، دارای پوشش گیاهی غنی‌تری است و گونه‌های جانوری زیادی در آن زیست می‌کنند که همه اینها تاییدی بر دمای معتدل‌تر این منطقه هستند. مانند سایر مناطق کویری، بهترین زمان به سفر کویر مرنجاب، نیمه دوم سال است.
کویر شهداد
یکی دیگر از کویرهای خاص و زیبای ایران، کویرهای شهداد است. این کویر در استان کرمان قرار دارد و به‌عنوان چهارمین جاذبه طبیعی جهان نام گرفته است. شهداد به‌عنوان گرم‌ترین نقطه زمین شناخته شده و کلوت‌های شهداد که در اثر فرسایش بادی و آبی، تشکیل شده‌اند، دلیل سفر بسیاری از گردشگران به این کویر هستند.
این کلوت‌های کوچک و بزرگ، شباهت زیادی به سازه‌های باستانی دارند. در واقع در کویر کلوت، شما به یک ابرشهر شنی می‌شوید.
کویر ورزنه
یکی دیگر از کویرهای زیبای ایران که باز هم در استان اصفهان قرار دارد، کویر ورزنه است؛ کویری متفاوت با طبیعتی جذاب که مورد توجه و مقصد بسیاری از گردشگران است. کویر ورزنه در فاصله 100 کیلومتری شرق اصفهان و 150 کیلومتری غرب یزد قرار دارد.
ویژگی منحصربه فردی که این کویر را متفاوت کرده، تپه‌های بلند و طلایی آن است که بعد از وزش باد، به اشکال متفاوتی تبدیل می‌شوند و مناظری چشم‌نواز می‌سازند. امکانات و تفریحات متنوعی چون شترسواری، زیپ‌لاین، آفرود و پاراگلایدر بخشی دیگر از جاذبه‌های کویر ورزنه هستند.
وجود تالاب گاوخونی موجب رشد گونه‌های گیاهی و حضور حیوانات خاص مانند روباه و گربه شنی در این کویر شده که یکی دیگر از زیبایی‌های این کویر است.
کویر لوت
یکی از نخستین اثرهای ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو، کویر لوت یا دشت لوت است. این کویر بین استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان قرار داشته و یکی از گرم‌ترین نقاط کره زمین به حساب می‌آید. این کویر عظیم و زیبا حدود 10 درصد از وسعت ایران را در بر گرفته و مقام 27ام را در میان کویرهای وسیع جهان از آن خود کرده است.
کویر لوت، زیبایی‌های زیادی در خود جای داده از جمله کلوت‌ها؛ که در اثر فرسایش زمین به‌وجود آمدند. در واقع کلوت‌ها باقیمانده دریاچه‌های قدیمی هستند که اکنون به کویر تبدیل شده‌اند. شب‌های معروف کویر لوت و آسمان بی‌نظیرش به‌گونه‌ایست که گویی ستارگان و کهکشان را می‌توان با دست لمس کرد و به همین دلیل مقصد ستاره‌شناسان و عاشقان علم نجوم است.
سخن آخر
محتوا در حوزه کویر، به وسعت کویرهای ایران است. ما در این مطلب سعی کردیم با بیان نکاتی کنار شما کوله سفر را ببندیم، زمان مناسب سفر به کویر را پیدا کنیم، لباس مناسب کویرنوردی را پوشیده و عازم سفر شویم. در این میان خطراتی که ممکن است شما را تهدید کند را نیز بیان کردیم. امیدواریم با دانش و آگاهی، سفرهای خوب و کویر نوردی‌های جذابی تجربه کنید.
